در این نقشه مفهومی، سرانه مقامات اجرایی ارشد استانها ــ رییس جمهور و وزرای کابینه ــ در دولتهای مختلف سی و پنج سال اخیر بررسی شده است. بالاترین آمار استان یزد با حدود ١١ مقام ارشد در هر یک میلیون نفر جمعیت است. استانهای یزد، سمنان و اصفهان که در مرکز کشور قرار دارند، خاستگاه بیشترین مدیران قوه اجرایی کشور بوده‌اند. پس از آنها استانهای بنفش قرار دارند که رده میانی محسوب می‌شوند. استانهای آذری‌نشین در کنار چند استان فارس‌نشین بوروکرات‌خیز در این لایه قرار دارند. استانهای زرد رنگ استانهایی هستند که تعداد مدیران ارشد اجرایی آنها کمتر از دو نفر به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت است.
آخرین رده استانهایی هستند که در ٣٥ سال گذشته هیچ رییس جمهور و یا وزیری از میان آنها برنخاسته است. کردستان، ایلام، سیستان و بلوچستان و استانهای محروم حاشیه جنوبی کشور از این دسته هستند.
البته همانگونه که گفته شد این ارقام فقط قوه مجریه را در بر می‌گیرد و اگر سایر مناصب ارشد قضایی، لشکری و تقنینی لحاظ شود، یحتمل تغییراتی در شاخصهای فوق ایجاد می‌شود. البته یقیناً سرانه استان کردستان و نیمه جنوبی و کردنشین آذربایجان غربی کماکان صفر باقی می‌ماند. بعد از انقلاب اسلامی یک تحرّک اجتماعی گسترده رخ داد و بویژه در حوزه مدیران ارشد و یقه‌سفیدان یک انقلاب طبقاتی تمام عیار اتفاق افتاد. شاید ریشه‌های این تحول را بتوان به نوعی به دوره پهلوی دوم برگرداند که از دهه چهل به بعد با ورود بوروکراتها و تکنوکراتهای متعلق به طبقه متوسط جدید کم کم از نفوذ و تأثیر رجال استخواندار و قدیمی برخاسته از اشرافیت رو به زوال عهد قاجار کاسته شد.
با این وجود شاید بتوان گفت سرانه بالای استانهای مرکزی و فارس‌نشین کشور علیرغم تحولات ساختاری صورت گرفته در عصر جمهوری اسلامی، اما باز ریشه در سنتهای نیرومند دیوان سالاری موجود در این مناطق در ایران سده های میانی و معاصر دارد.
با در نظر گرفتن این سنت تاریخی، صد البته اگر تمام قوای حاکمیتی را در نظر بگیریم، سرانه استانهای آذری‌نشین چندان کمتر از مناطق مرکزی نیست. به عنوان نمونه در دهه شصت پایگاه قومی بسیاری از مدیران ارشد قضایی و اجرایی آذری بود. در دهه هفتاد این معادله به نفع استانهای فارس‌نشین مرکز و جنوب کشور تغییر کرد.
این وضعیت در یک قیاس کلی و نه چندان دقیق یادآور تطورات حکومت صفویه در مرحله تثبیت است. برخی پژوهشگران با اشاره به حضور نیرومند سران و طوایف قزلباش در مرحله تاسیس صفویه، انتقال پایتخت به اصفهان و قدرت‌گیری دیوان‌سالاران به زیان جنگجویان قزلباش را «دوران تاجیکی شدن دربار» می‌خوانند. رنگ قرمز قلب ایران در نقشه ذیل حکایت از نوعی تاجیکی شدن پایگاه قومی مسئولان ارشد اجرایی است.
نکته دیگر آن است که علیرغم چرخشهای افقی و عمودی صورت گرفته در این کاست، حضور نخبگان کرد و اهل سنت هنوز با موانع ساختاری روبروست و این مناطق خارج از این چارچوب تحلیلی قرار می‌گیرند.
آیا در دولت بعدی روحانی رنگ پریدە‌ی استانهای کردنشین زرد می‌شود؟
نظرات